Veelgestelde vragen

Een Sociale Tipping Point Strategie is een integrale klimaatstrategie die de klimaatdoelen – via een sneeuwbaleffect- versneld binnen bereik kan brengen door in te zetten op maatregelen die elkaar aanvullen en versterken. Maatregelen die bijvoorbeeld leiden tot meer kennis en draagvlak, duurzaam gedrag, meer burgerinitiatieven, prijsdalingen van bestaande duurzame technologie, meer duurzaam ondernemerschap en verschuivingen in de energiemarkt waardoor fossiele brandstof onaantrekkelijk wordt.

Social tipping point-maatregelen activeren een kettingreactie die technologieën, gedrag, sociale normen, draagvlak en structurele verandering steeds sneller verspreiden in de samenleving. Deze maatregelen versterken bovendien elkaars effect, zodat er een sneeuwbaleffect optreedt. En dat zorgt het voor een steeds snellere afname van de broeikasgasuitstoot, waardoor het 1,5graden doel alsnog binnen bereik komt.

“De enige manier om de steeds snellere verandering van het klimaat (fysische tipping points) te verslaan, is met steeds snellere veranderingen in de samenleving (social tipping points)”, zegt professor Schellnhuber van het Potsdam Instituut.

We hebben geen tijd meer om te wachten op technologie die pas over 10 tot 20 jaar (voldoende) voorhanden is, dan pas duurzaam is en soms zelfs nog uitgevonden moet worden. Want om oncontroleerbare klimaatverandering te voorkomen, moeten we de komende jaren de broeikasgassen elk jaar meer verminderen. Dit is nog mogelijk als de overheid vanaf nu strategisch gaat inzetten op social tipping points.

De broeikasgassen wereldwijd stijgen nu nog 0-2%. Maar om oncontroleerbare klimaatverandering te voorkomen we moeten naar een reductie die elk jaar groter wordt, vanaf 7% per jaar.

1. Divesteren en herinvesteren: pensioenfondsen en banken verkopen hun in de fossiele industrie en herinvesteren in duurzame oplossingen. Daardoor worden investeringen in fossiele brandstofwinning en fossiele infrastructuur onrendabel en onaantrekkelijk voor beleggers. Bovendien is er zo minder geld om nieuwe olie- en gasbronnen aan te boren.
   
   
2. Stoppen met fossiele subsidies en met dat geld duurzame technologie subsidiëren, zorgt voor snelle prijsdalingen en opschaling van bestaande duurzame technologie.

    

3. Klimaateducatie (voor jong en oud) zorgt voor kennis over de klimaatcrisis en de rol van de mens daarin, verschuiving van normen en waarden en groei van maatschappelijk draagvlak voor krachtig klimaatbeleid.

    

4. Een verbod op fossiele reclame verschuift normen en waarden. Fossiele brandstoffen worden niet langer als ‘normaal’ gezien en dit zorgt voor de groei van maatschappelijk draagvlak voor krachtig klimaatbeleid.
   

5. In een decentraal energiesysteem kunnen burgers, coöperaties en innovatieve bedrijven hun oplossingen bedenken, financieren en uitvoeren. Ze sluiten aan bij persoonlijke wensen en de lokale situatie. Inkomsten en besparingen komen terecht bij de lokale gemeenschap. Goed voorbeeld doet volgen en populaire oplossingen kunnen exponentieel groeien. Controle over de eigen omgeving vergroot het draagvlak voor duurzame oplossingen.

• Ilona Otto et al: Social tipping dynamics for stabilizing Earth’s climate by 2050 (februari 2020)
• Tim Lenton et al: Operationalising positive tipping points towards global sustainability (januari 2022)

Tot nu toe geeft het kabinet meer steun aan de fossiele industrie dan aan duurzame oplossingen. Zo blijft de fossiele keuze normaal en het goedkoopste en kan duurzaam nooit echt hard groeien. Ook bestaat het klimaatbeleid van de overheid uit losse maatregelen die elk wat bijdragen aan emissiereductie. Maar er ontbreekt een overkoepelende strategie voor sociaal, financieel en technisch klimaatbeleid, dat strategisch inzet op maatregelen die elkaar versnellen en waarin ook de kracht van de burgermaatschappij wordt benut. En dat tegen weinig meerkosten.

Veel initiatieven die social tipping points in gang kunnen zetten, komen vooralsnog uit de samenleving. Zo zijn geen van de bovengenoemde interventies waarvoor de ondertekenaars van de brief pleiten overheidsbeleid. Sterker nog, de overheid ziet de ‘meestribbelende’ fossiele industrie helaas nog steeds als partner, terwijl een social tipping point juist pas komt als mensen de fossiele industrie en fossiele brandstoffen niet meer als normaal zien maar als schadelijk en onethisch.

Bovendien heeft de overheid de neiging om in klimaatbeleid te vertrouwen op technologie die pas op lange termijn duurzaam of te realiseren is. Maar de tipping points in het klimaatsysteem geven ons niet de ruimte om alleen op technologie te gokken die pas over twintig jaar op de markt komen. Als we nu niets doen, zijn die maatregelen straks niet meer nodig.

Positieve maatschappelijke veranderingen – zoals vrouwenrechten en afschaffen van slavernij – zijn altijd vanuit de samenleving geïnitieerd. Ze waren vaak niet in overeenstemming met de toenmalige overheidsvoorschriften en de dominante sociale normen. Toch brachten zij cruciale veranderingen en leidden veranderingen die de kern vormen van onze moderne samenlevingen. 

Zo zijn het ook nu vooral ngo’s, grassrootsorganisaties, buurtenergiecoöperaties, duurzame ondernemers en kunstenaars die – vaak los van elkaar – werken aan een verandering in mentaliteit en gedrag, die (oproepen tot) onduurzame zaken afbouwen en die proberen om zoveel mogelijk mensen mee te krijgen. Vaak zijn zij al jaren, zo niet decennia, bezig met duurzame oplossingen of campagnes. De overheid benut deze sociale veranderkracht nu niet en dus is het beleid niet effectief. 

Organisaties in het maatschappelijk middenveld kennen het effect van hun werk, hebben een breed (internationaal) netwerk en weten welke randvoorwaarden nodig zijn om hun initiatieven in een stroomversnelling te brengen.

Dat mag niet, net zoals de tabaksindustrie niet welkom is in Den Haag. De fossiele industrie werkte klimaatbeleid al tegen voordat er klimaatbeleid was. Nog steeds proberen ze klimaatbeleid zo af te remmen en te sturen dat zij zo lang mogelijk door kunnen met fossiele brandstof. Alleen met een social tipping point-strategie die gespeend is van partijen die er belang bij hebben om alles zo lang mogelijk bij het oude te laten, kunnen we fysische tipping points te snel af zijn. Het is onze kans op een leefbare aarde. 

Deze strategie richt zich op alle spelers die kunnen bijdragen aan duurzame oplossingen zoals een nieuwe energiesysteem. Het is misschien even wennen, maar de traditionele energiebedrijven staan hierin niet centraal.

Elke social tipping point maatregel heeft effect. En met elke extra social tipping point-maatregel wordt dat effect nog eens versterkt. Dat is de kracht van social tipping point-maatregelen. Een paar voorbeelden:

• Het verbod op fossiele reclame versterkt het effect van klimaatonderwijs. Zo blijft wat leerlingen leren op school geen theorie die ondermijnd wordt door wat ze in het dagelijks leven in reclames zien of lezen.
• Het effect van divesteren wordt versterkt door een stop op fossiele subsidies, een verbod op fossiele reclame en andere stp-maatregelen die een verschuiving in normen en waarden veroorzaken. Zonder een verschuiving van normen en waarden (dat fossiele brandstof schadelijk en onethisch is) springen andere investeerders wellicht in het gat dat is ontstaan door divesteren. Maar hoe meer de normen verschuiven, hoe minder snel het gat opgevuld wordt.

• Voorbeeld van hoe maatregelen van het kabinet kunnen leiden tot een social tipping point:
  • het kabinet maakt klimaateducatie verplicht onderdeel van het curriculum en verbiedt fossiele reclame
  • daardoor veranderen sociale normen over fossiele brandstof
  • daardoor groeit het draagvlak voor klimaatbeleid
  • daardoor is het voor de overheid makkelijker om klimaatmaatregelen in te voeren, zoals een stop op fossiele subsidies en een verplichting aan pensioenfondsen en banken om geld te verschuiven van fossiel naar duurzaam (divest-invest)
    
  • daardoor dalen de prijzen voor bestaande duurzame technologie
  • daardoor wordt de duurzame keuze ook de goedkoopste
  • wat de sociale normen en gedrag weer verandert
  • waardoor duurzaamheid een groeimarkt wordt met veel kansen voor ondernemers
  • etc

Tabak
De sociale normen rond roken en de tabaksindustrie zijn verschoven van sociaal geaccepteerd en stoer naar schadelijk voor jezelf en je omgeving. Zo’n zelfde verschuiving is nodig voor fossiele brandstof en de fossiele industrie. Het social tipping point bij roken kwam er niet door beleid om de tabaksindustrie te stimuleren schonere sigaretten te maken. En ook voorlichtingscampagnes en prijsverhogingen waren niet genoeg. Het social tipping point werd pas bereikt toen de overheid een combinatie van maatregelen nam:

• de verleiding en misleiding wegnam met een verbod op reclame
• de schade zichtbaar maakte op de pakjes
• de industrie werd aangepakt en mocht niet meer meepraten met beleid
• roken op stations en kantoren mocht alleen op speciaal daarvoor ingerichte plekken

Elektrische deelscooters
Elektrische deelscooters zijn in steden aan een opmars bezig als alternatief voor de auto en vervuilende scooters.

Vrouwenrechten
De strijd voor vrouwenrechten en de afschaffing van de slavenhandel werd aanvankelijke geïnitieerd door een kleine groep. Wanneer onze ideeën veranderen over wat normaal is, komen nieuwe veranderingen binnen handbereik. We kunnen ons nu niet eens meer voorstellen dat het ooit anders was.