In het Verenigd Koninkrijk roepen vooraanstaande artsenorganisaties deze week op tot een stop op nieuwe fossiele vergunningen. Dat past in een trend. Zorgverleners spreken zich meer en meer uit over de ecologische crisis. Daarbij benadrukken ze niet alleen de noodzaak om de eigen sector te verduurzamen. Ze richten zich ook tot de maatschappij met de boodschap: de klimaat- en biodiversiteitscrisis is een urgente gezondheidscrisis. De zorgsector gaf eerder het beslissende zetje aan grote, maatschappelijke veranderingen. Bijvoorbeeld voor hygiene en tegen de tabaksindustrie. In een gastblog beschrijft Gijs Diercks van Drift hoe ongewone coalities het geheime ingrediënt kunnen zijn voor social tipping points.
In 1997 stroomden de straten van Berlijn vol voor een demonstratie. De succesvolle stimulering van duurzame energie, die van Duitsland een wereldwijde koploper maakte in wind en zon, stond op het punt om flink versobert te worden. Het unieke van deze demonstratie was de diversiteit. Want niet alleen de milieubeweging was komen opdraven: ook kerken, boeren, en de vakbond van staalarbeiders waren van de partij. De motivaties waren divers – zo zagen boeren wel brood in een windmolen op hun land, en was de windmolenindustrie in rap tempo uitgegroeid tot de grootste afnemer van staal na de Duitse auto-industrie. De regering kon niet om deze brede coalitie heen, en de voorgenomen versobering ging niet door. Duitsland bleef duurzame energie ruimhartig ondersteunen en ontketende daarmee de energietransitie die we momenteel doormaken.
De rol van ongewone coalities in transities
Het is deze kracht van ‘ongewone coalities’ die vaker de versneller blijkt te zijn van grote maatschappelijke omwentelingen. Want een protest van de milieubeweging kunnen we makkelijk plaatsen, om vervolgens weer tot de orde van de dag over te gaan. Maar wanneer andere mensen vanuit andere hoeken zich er ook mee gaan bemoeien zijn dit tekenen van een breder sentiment. Daarnaast helpen zij het vraagstuk op een andere manier te framen, en brengen ze andere argumenten ter tafel. Na de demonstratie in Berlijn ging duurzame energie niet alleen meer over milieubescherming, het was ook goed rentmeesterschap, nieuw perspectief voor achtergestelde agrarische gebieden, en keihard industriebeleid.
Ongewone coalities in Nederland
In Nederland heeft het allemaal wat langer geduurd, maar ook hier schieten de ongewone coalities nu als paddenstoelen uit de grond: vakbond FNV die aanstuurt op een versnelde transitie bij Tata steel om werkgelegenheid in de regio te behouden; Kunstacademie Jan van Eijk die klimaatrechtvaardigheid als prioriteit verklaart; verzekeraars die de noodklok luiden voor klimaatrisico’s. Het zijn allemaal voorbeelden van een steeds wijder verspreid gevoel van urgentie, onder een steeds grotere en bredere groep mensen.
De zorg als nieuwste aanwinst van de ongewone coalitie
Daarom ben ik ook zo blij met de nieuwe beweging zorg voor klimaat, die de groeiende coalitie voor klimaatactie nog groter, breder en ‘ongewoner’ maakt. Want voor velen zal het als iets nieuws voorkomen: wat heeft de zorg met klimaat te maken? Alles, blijkt al snel. Van de opmars van tropische infectieziektes, tot luchtwegklachten door uitstoot van fossiele brandstoffen, oversterfte door hittestress, en een snelgroeiende groep jongeren met mentale klachten door klimaatangst. Kortom, de klimaatcrisis ís een gezondheidscrisis.
‘Zorg voor klimaat’ als joker van social tipping points
Maar naast deze inhoudelijke argumenten ben ik er ook van overtuigd dat de zorg meer kan zijn dan zo maar een verbreding van de ‘ongewone’ coalitie. Zorgen om persoonlijke gezondheid is voor velen een grotere motivator dan zorgen maken over toekomstige generaties. Daarnaast genieten zorgverleners een hoog vertrouwen in de samenleving: verplegers staan op plaats 1 in de vertrouwensindex, artsen op plaats 2. Een boodschap van hen zal eerder aankomen dan van een politicus. Tel daarbij op dat we in Nederland meer dan 1 miljoen van deze zorgverleners hebben, en je kunt je wel een inbeelding maken van de enorme transformatieve kracht van deze beroepsgroep.
De zorg kan dan ook met recht een belangrijke pleitbezorgers van klimaatactie worden. Een belangrijke schakel die ons kan versnellen naar een social tipping point: het punt waarop verandering dusdanig breed gedragen en herkend wordt, dat een kritiek omslagpunt is bereikt en ‘als vanzelf’ wordt omgezet in nieuwe sociale waarden, normen en gedrag. Zou ‘zorg voor klimaat’ de joker van de social tipping point kunnen zijn? De pijlen lijken de goede kant op te staan, zo getuige ook de enorme response op de petitie ‘zorg voor klimaat’, geïnitieerd door 2 dokters een verpleegkundige en 2 geneeskundestudenten, die nu al door meer dan 100 organisaties en nog veel meer individuen is ondertekend.
De beweging moet ‘besmettelijk’ worden
Maar om echt een beweging op gang te krijgen moet er uiteraard meer gebeuren dan het tekenen en delen van een petitie. Om in zorgtermen te blijven praten: we moeten de beweging besmettelijk maken. Mede-ondertekenaars zouden zich meer kunnen laten horen – door zelf in de pen te klimmen, of door simpelweg een keer het gesprek aan te gaan en je maatschappelijk uit te spreken. Niet alleen over de verduurzaming van de zorg, maar juist ook over de grote gezondheidsgevolgen van klimaatverandering, en dat klimaatactie cruciaal is om te voorkomen dat de patiënt in de spreekkamer of ziekenhuis beland. Want de stem van de zorgverlener heeft enorme impact en kan echt het verschil maken.
Gijs Diercks, senior onderzoeker en adviseur DRIFT
Meepraten over de Zorg als Social Tipping Point?
Meld je aan voor de Doorbraak Dialoog op 25 februari van 15 tot 17 uur
Georganiseerd door de Duurzame Doorbraak