Het eindverslag van informateur Mariëtte Hamer is klaar. Wij zijn benieuwd: staat er iets over de social tipping points in? Hoe ziet de informateur ‘draagvlak’ voor klimaatbeleid?
Voor we ingaan op het eindverslag, eerst iets over het klimaat waarin het eindverslag van Hamer tot stand kwam.
Uitgelekt IPCC-rapport
In uitgelekte passages van het nieuwe rapport waarschuwt het IPCC dringender dan ooit “dat het leven op aarde zoals wij dat kennen tegen 2050 onontkoombaar zal zijn veranderd door de verstoring van het klimaat.” In de passages schrijft het IPCC dat we alles op alles moeten zetten om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 C om zo een kettingreactie van fysieke tipping points te voorkomen. Daarmee scherpt het IPCC de klimaatdoelen flink aan. De G7 besloten eerder al om niet op ‘ruim onder de 2 graden opwarming’ te mikken, maar op maximaal 1,5 graden.
Social tipping points
Volgens wetenschappers van het Potsdam Instituut voor Klimaatimpact Onderzoek is de 1,5 C alleen nog haalbaar als er op korte termijn social tipping points in gang gezet worden. Omdat die elkaar versterken en de neiging hebben om zich exponentieel door de maatschappij te verspreiden. In onze brief aan informateur Hamer pleitten we daarom voor een strategie waarbij de overheid een aantal social tipping points – waarvoor het maatschappelijk middenveld nu al ijvert – versneld in gang zet.
En, staan de social tipping points in het eindverslag?
Bij het verschijnen van het eindverslag van Hamer op 22 juni 2021 waren we natuurlijk benieuwd wat er uit onze brief terecht gekomen is in het eindverslag van de informateur. Het begrip ‘social tipping points’ mist, maar in de bijlagen ontdekken we zinsneden die we herkennen. Bijvoorbeeld dat we ons niet moeten blindstaren op technologie en dat het maatschappelijk middenveld zowel een belangrijke tegenmacht is als kracht die de overheid kan helpen. De exacte passages staan onderaan dit artikel.
Burgers vragen eerlijk beleid
Eén keer – in de bijlage ‘Herstelbeleid’ spreekt de informateur over ‘draagvlak’ voor klimaatbeleid. Maar het gaat niet over het maatschappelijk draagvlak waar wij naar op zoek zijn. Het gaat over het “verdienvermogen van het bedrijfsleven” (waaronder de industrie) dat voor “toekomstige generaties overeind” moet blijven, omdat “alleen dan draagvlak voor het beleid behouden blijft”. Deze stelligheid botst echter met de uitkomst van twee recente rapporten van SCP en de Klimaatraadpleging van TU Delft en de UU over burgers en draagvlak voor klimaatbeleid. Deze rapporten laten zien dat voor burgers andere zaken belangrijker zijn om klimaatbeleid te steunen dan het verdienvermogen van de industrie. Het draagvlak onder burgers zou volgens beide onderzoeken juist groeien als de overheid een eerlijk klimaatbeleid voert waarin ze eerst de grote vervuilers aanpakt.
Zolang de overheid fossiel stimuleert, blijft de transitie steken
Maar ondanks de toenemende urgentie van de klimaatcrisis en de korte tijd die ons rest om de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal 1,5 C, stimuleert de overheid het fossiele verleden nog altijd meer dan de duurzame toekomst. Het is aan het nieuwe kabinet – van welke samenstelling dan ook – om met deze trend te breken. Want zolang zelfs de overheid niet durft te kiezen voor duurzaam, zal de transitie in de beginfase blijven steken.
Duidelijkheid
Aan Sigrid Kaag (D66) de opdracht om het concept-regeerakkoord dat ze samen met Mark Rutte (VVD) schrijft te voorzien van een kraakheldere Social Tipping Point Strategie om zo snel het draagvlak voor klimaatbeleid te vergroten en de transitie in een stroomversnelling te brengen. Om dat draagvlak te vergroten moet de overheid aan zichzelf, de samenleving en het bedrijfsleven duidelijk maken wat er tot het verleden behoort en wat de toekomst heeft. De social tipping point-maatregelen die wij voorstellen in de brief aan Hamer zijn daarbij onontbeerlijk. Ze geven de duidelijkheid waar iedereen naar snakt. Alleen al met die duidelijkheid haalt de overheid de duurzame toekomst dichterbij.
Technology optimism vertraagt klimaatbeleid
In het SCP-rapport staat nog een waarschuwing die Kaag ter harte kan nemen. Technologie is nodig voor de transitie, daar twijfelt niemand over. Maar té veel optimisme over technologie kan een averechts effect hebben. Het kan tot passiviteit leiden, waarschuwt het SCP. Volgens het planbureau is ‘technology optimism’ zelfs een mechanisme dat tegenstanders van klimaatbeleid gebruiken om klimaatbeleid te vertragen. SCP noemt het voorbeeld van vliegen: omdat in de toekomst emissieloze vliegtuigen op de markt zouden kunnen komen, hoeven we nu niets aan ons gedrag te veranderen. Het nieuwe kabinet doet er goed aan om ervoor te waken dat technologische beloften niet leiden tot een valse geruststelling.
De 5 social tipping point-maatregelen
Vijf maatregelen waarmee het nieuwe kabinet social tipping points in gang kan zetten:
- een verplichting tot divesteren en herinvesteren
- een stop op fossiele subsidies
- klimaateducatie als onderdeel van het curriculum
- een verbod op fossiele reclames en een waarschuwing bij aankoop fossiele producten en diensten
- stimuleren van decentrale productie en opslag van duurzame energie.
Passages die raken aan de Social Tipping Point Coalitie
Over blindstaren op alleen technologie en noodzaak integraal klimaatbeleid met ook maatschappelijke component
“De tijd van een klein beetje veranderen en hopen dat de technologie ons gaat helpen is voorbij; die strategie leidt keer op keer tot teleurstellingen.”
Uit de bijlage ‘Verslag Duurzaamheid’ (waaraan onze STP-coalitiegenoot Marjan Minnesma deelnam)
“De noodzakelijke korte termijn-maatregelen moeten geen quick fixes zijn, maar eerste, belangrijke stappen naar een integrale oplossing voor de klimaatopgave.”
Uit de bijlage ‘Agenda voor Herstelbeleid, transitiebeleid en de andere urgente grote thema’s’
Over de rol van het maatschappelijk middenveld om klimaatprobleem op te lossen
“Er zijn heel veel creatieve ideeën en plannen, gebruik die. Ook staat een enorm groot maatschappelijk middenveld klaar om te helpen.”
Uit de bijlage ‘Verslag Duurzaamheid’
“Erkenning van en steun aan burgerinitiatieven (maatschappelijke democratie) zijn blijken van vertrouwen.”
Uit de bijlage Agenda voor de democratische rechtsorde
“De rol van maatschappelijke organisaties die niet alleen een rol als tegenmacht kunnen vervullen maar waarmee ook goede samenwerking aangewezen is, zeker waar zij bijdragen aan de ontwikkeling en uitvoering van beleid.”
Uit de bijlage Agenda voor de democratische rechtsorde